Van de week was ik bij het ziekenhuis in Enschede om bloed te laten afnemen. In de wachtkamer hing een tv scherm met een melding over privacy en eventuele mogelijkheid om bezwaar maken voor het gebruik van ‘restmateriaal’.

Normaal blijft er na onderzoek biologisch materiaal over, dit materiaal kan (geanonimiseerd) gebruikt kunnen worden voor wetenschappelijk onderzoek. Volgens het bedrijf Medlon (commercieel bedrijf die bloedonderzoeken voor het ziekenhuis uitvoert) is dit volgens de wet toegestaan. Je kunt via een folder wel hiertegen bezwaar maken, dan word je restmateriaal na onderzoek meteen vernietigd en niet gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek.

De wetten die hiervoor van toepassing zijn Burgerlijk Wetboek 7, artikel 458 en 467. Voor de volledigheid citeer ik deze wetten hieronder (tekst in bold door mij toegevoegd) :

Artikel 458

• 1) In afwijking van het bepaalde in artikel 457 lid 1 kunnen zonder toestemming van de patiënt ten behoeve van statistiek of wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de volksgezondheid aan een ander desgevraagd inlichtingen over de patiënt of inzage in de bescheiden, bedoeld in artikel 454, worden verstrekt indien:
  • a.het vragen van toestemming in redelijkheid niet mogelijk is en met betrekking tot de uitvoering van het onderzoek is voorzien in zodanige waarborgen, dat de persoonlijke levenssfeer van de patiënt niet onevenredig wordt geschaad, of
  • b.het vragen van toestemming, gelet op de aard en het doel van het onderzoek, in redelijkheid niet kan worden verlangd en de hulpverlener zorg heeft gedragen dat de gegevens in zodanige vorm worden verstrekt dat herleiding tot individuele natuurlijke personen redelijkerwijs wordt voorkomen.
• 2) Verstrekking overeenkomstig lid 1 is slechts mogelijk indien:
  • a.het onderzoek een algemeen belang dient,
  • b.het onderzoek niet zonder de desbetreffende gegevens kan worden uitgevoerd, en
  • c.voor zover de betrokken patiënt tegen een verstrekking niet uitdrukkelijk bezwaar heeft gemaakt.
• 3) Bij een verstrekking overeenkomstig lid 1 wordt daarvan aantekening gehouden in het dossier.

Artikel 467

• 1) Van het lichaam afgescheiden anonieme stoffen en delen kunnen worden gebruikt voor medisch statistisch of ander medisch wetenschappelijk onderzoek voor zover de patiënt van wie het lichaamsmateriaal afkomstig is, geen bezwaar heeft gemaakt tegen zodanig onderzoek en het onderzoek met de vereiste zorgvuldigheid wordt verricht.
• 2) Onder onderzoek met van het lichaam afgescheiden anonieme stoffen en delen wordt verstaan onderzoek waarbij is gewaarborgd dat het bij het onderzoek te gebruiken lichaamsmateriaal en de daaruit te verkrijgen gegevens niet tot de persoon herleidbaar zijn.

Ik ben geen jurist maar hieruit lees ik :

• Artikel 467.1 “…geen bezwaar heeft gemaakt…” – dit is naar mijn mening de essentie waar het om draait, hoe weet je dat er geen bezwaar is. In mijn mening weet je dit alleen als je expliciet er om gevraagd wordt. Aannemen dat er geen bezwaar is tenzij je dit aangeeft lijk met de omgekeerde van wat wenselijk is.
• Artikel 485.1.a “….toestemming in redelijkheid niet mogelijk….” bij een bloedonderzoek is het altijd wel mogelijk om toestemming te vragen, er is hier geen sprake van levensbedreigenden of spoed situatie. Wellicht dat hiervoor bestaande procedures moeten aangepast maar dat is dan niet een reden om dit te doen.

Samenvattend lijkt me dat je aan persoon / patiënt VOORAF toestemming zou moeten vragen om op restmateriaal wetenschappelijk onderzoek te doen. Nu wordt er van uitgegaan dat je geen bezwaar hebt tenzij je dit aangeeft, dus zeg maar de je opt-out moet doen terwijl je opt-in zou verwachten.

Persoonlijk vind ik het ook niet een prettig idee dat een commercieel bedrijf met je bloed (en eventuele ander biologisch materiaal) aan de haal kan gaan zonder dat vooraf helemaal duidelijk is wat er exact mee gebeurt. Dat het geanonimiseerd gebeurt is goed, maar er zijn genoeg onderzoeken bekend waarbij geanonimiseerd data toch weer naar individuen gekoppeld kan worden. Wellicht ben ik een doemdenker op dit vlak maar het zou zo kunnen zijn dat bv een zorg verzekerings bedrijf getipt wordt over iets waardoor je meer premie moet betalen of zelfs verzekering geweigerd word.

Ik ben geen jurist maar wie kan me aangeven of ik de wet zo goed interpreteer (of dat er inderdaad ruimte hiervoor is)?

Wat vind jij, kan restmateriaal standaard geanonimiseerd gebruikt worden door een commercieel bedrijf voor wetenschappelijk onderzoek?